Thai chậm tăng trưởng trong tử cung (IUGR) là tình trạng đáng lo ngại, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của thai nhi. Đây là nỗi lo lắng của không ít mẹ bầu, bởi nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm cho cả mẹ và bé. Bài viết dưới đây Bệnh viện Đại học Phenikaa sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng thai chậm tăng trưởng, nguyên nhân, cách chẩn đoán và xử lý tốt nhất hiện nay.
Thai chậm tăng trưởng trong tử cung là gì?
Định nghĩa thai chậm tăng trưởng trong tử cung (Intrauterine Growth Restriction – IUGR) là tình trạng thai nhi không phát triển với tốc độ bình thường trong tử cung, khiến trọng lượng thai nhẹ hơn nhiều so với tuổi thai. Bác sĩ chẩn đoán thai chậm tăng trưởng khi cân nặng bé dưới bách phân vị thứ 3 theo tuổi thai trên siêu âm hoặc dưới bách phân vị thứ 10 kèm bất thường Doppler.
Thai nhi chậm tăng trưởng trong tử cung ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của thai nhi
Phân độ thai chậm tăng trưởng
Như đã đề cập trước đó, thai chậm phát triển trong tử cung (IUGR) là một tình trạng y khoa nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi trong giai đoạn mang thai. Bác sĩ sẽ phân loại mức độ IUGR để có phương án điều trị phù hợp nhất.
1. Thai chậm tăng trưởng độ 1 (giai đoạn nhẹ)
Ở độ 1, thai nhi có trọng lượng ước tính dưới bách phân vị thứ 10 so với tuổi thai nhưng các chỉ số Doppler vẫn trong giới hạn bình thường. Điều này cho thấy thai nhi có thể chỉ nhỏ hơn bình thường mà không có dấu hiệu suy dinh dưỡng hay thiếu oxy. Thai nhi chậm tăng trưởng sớm cần chú trọng theo dõi định kỳ và chăm sóc dinh dưỡng cho mẹ là cần thiết để đảm bảo sự phát triển của thai nhi.
Việc phân độ IUGR giúp các bác sĩ đưa ra quyết định phù hợp, đảm bảo sức khỏe và sự phát triển thai nhi
2. Thai chậm tăng trưởng độ II (ảnh hưởng huyết động)
Thai nhi có cân nặng dưới bách phân vị thứ 10 kèm theo bất thường trong chỉ số Doppler của động mạch rốn, động mạch não giữa, hoặc chỉ số trở kháng động mạch tử cung. Đây là dấu hiệu cảnh báo giảm tưới máu nhau thai, ảnh hưởng đến cung cấp oxy và dinh dưỡng cho thai.
3. Thai chậm tăng trưởng độ 3 (mức độ nặng)
Bác sĩ phát hiện bất thường nghiêm trọng trong Doppler như: mất hoặc đảo ngược sóng tâm trương ở động mạch rốn, hoặc bất thường trong ống tĩnh mạch. Đây là dấu hiệu suy thai nặng, nguy cơ thai lưu rất cao nếu không xử lý kịp thời.
4. Thai chậm tăng trưởng độ 4 (tiền thai lưu)
Đặc điểm có dấu hiệu mất dòng chảy hoặc đảo ngược dòng trong ống tĩnh mạch, có thể kèm theo biến đổi bất thường trên monitoring tim thai. Đây là giai đoạn gần như không còn khả năng bù trừ huyết động nguy cơ tổn thương hệ thần kinh trung ương và thai lưu rất cao.
Nguyên nhân thai chậm tăng trưởng trong tử cung
Thai phát triển chậm trong tử cung (IUGR) có thể do nhiều yếu tố khác nhau, từ tình trạng sức khỏe của mẹ, các vấn đề liên quan đến thai nhi, cho đến những bất thường ở bánh nhau và dây rốn. Việc xác định rõ nguyên nhân thai chậm phát triển giúp đưa ra biện pháp can thiệp hiệu quả để đảm bảo thai nhi phát triển tốt hơn.
1. Nguyên nhân từ người mẹ
Các bệnh lý hoặc lối sống không lành mạnh của mẹ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình cung cấp oxy và dưỡng chất cho thai nhi. Một số nguyên nhân thường gặp bao gồm:
- Mẹ bầu bị tăng huyết áp mạn tính, tiền sản giật, bệnh lý tim mạch.
- Thiếu máu nặng, đặc biệt là thiếu máu do thiếu sắt, làm giảm lượng hemoglobin vận chuyển oxy gây nên tình trạng thai nhi chậm tăng trưởng trong tử cung.
- Mẹ không nạp đủ năng lượng và vi chất dinh dưỡng (sắt, kẽm, acid folic, protein...), bánh nhau sẽ không đủ dinh dưỡng để phát triển đúng chuẩn.
- Một số căn bệnh nhiễm trùng thai kỳ như: Rubella, CMV, Toxoplasma, Zika,... là các tác nhân nhiễm trùng có thể xâm nhập trực tiếp vào thai nhi hoặc rau thai, gây viêm, tổn thương mô, làm chậm quá trình phát triển của bào thai.
- Mẹ có lối sống thiếu khoa học như: Hút thuốc lá, dùng chất kích thích, lao động nặng nhọc, stress kéo dài,… đều làm giảm lượng oxy và dinh dưỡng đến thai nhi.
- Mẹ quá trẻ (<16 tuổi) hoặc lớn tuổi (>35 tuổi), sinh con nhiều lần hoặc không có khoảng cách hợp lý giữa các lần sinh.
Lối sống của mẹ bầu đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của thai nhi
2. Nguyên nhân từ bánh nhau và dây rốn
Nhau thai là cơ quan trao đổi oxy và dưỡng chất giữa mẹ và thai. Bất thường ở bánh nhau sẽ gây giảm tưới máu thai nhi bao gồm:
- Bất thường bánh rau như: Rau bong non, rau tiền đạo, rau xơ hóa, vôi hóa sớm,… làm hạn chế dòng máu nuôi dưỡng thai nhi, dẫn đến thai chậm tăng trưởng.
- Bất thường cuống rốn: Dây rốn một động mạch, dây rốn thắt nút, dây rốn bám mép hoặc bám màng,… đều làm lượng máu nuôi dưỡng thai nhi giảm.
- Thiểu ối: Lượng nước ối giảm gây giảm không gian cho thai cử động, đồng thời phản ánh suy giảm chức năng bánh rau. Thiểu ối cũng có thể gây chèn ép cuống rốn, giảm dòng máu đến thai.
- Đa ối nặng: Có thể làm bánh rau bị kéo giãn bất thường, giảm khả năng trao đổi oxy và dưỡng chất. Ngoài ra, đa ối thường đi kèm dị tật bẩm sinh, là nguyên nhân trực tiếp gây thai chậm tăng trưởng.
3. Nguyên nhân từ thai nhi
Thai chậm tăng trưởng có thể bắt nguồn từ bất thường di truyền hoặc dị tật bẩm sinh bao gồm:
- Bất thường nhiễm sắc thể: Trisomy 13, 18, hội chứng Turner,...
- Dị tật bẩm sinh nặng: tim bẩm sinh, não úng thủy, thoát vị hoành,...
- Nhiễm trùng bào thai (TORCH).
- Thai đa thai (song thai, tam thai...), đặc biệt là hội chứng truyền máu song thai (TTTS).
- Đột biến gen đơn lẻ (hiếm gặp).
4. Không rõ nguyên nhân
Khoảng 30–40% trường hợp mắc IUGR không xác định được nguyên nhân rõ ràng, đặc biệt là các thai nhỏ do yếu tố di truyền (bố mẹ thấp bé). Vì vậy, thai chậm tăng trưởng cần phân biệt với “thai nhỏ sinh lý” – tức là thai có cân nặng thấp nhưng vẫn khỏe mạnh, không có bất thường Doppler hay nguy cơ suy thai.
Mẹ bầu phải được theo dõi kỹ lưỡng để sớm phát hiện và có giải pháp chăm sóc phù hợp, giúp thai nhi phát triển
Chẩn đoán thai chậm tăng trưởng trong tử cung
Phương pháp chẩn đoán thai chậm tăng trưởng trong tử cung cần kết hợp giữa khám lâm sàng và đặc biệt là các kỹ thuật chẩn đoán siêu âm hiện đại, bao gồm:
1. Khám lâm sàng
Khi thăm khám thai thông thường bác sĩ sẽ thực hiện đo chiều cao tử cung. Ngoài ra, mẹ có thể theo dõi thai máy, nếu nhận thấy cử động thai giảm có thể nghi ngờ thai bị suy hoặc thiếu oxy.
Tuy nhiên, phương pháp này chỉ có giá trị sàng lọc ban đầu, cần được xác nhận chính xác bằng kết quả siêu âm.
2. Siêu âm
Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác và phổ biến nhất để phát hiện thai chậm tăng trưởng. Các chỉ số thường được đo bao gồm: Đường kính lưỡng đỉnh (BPD), chu vi vòng đầu (HC), chu vi vòng bụng (AC), chiều dài xương đùi (FL),… nhỏ hơn so với tuổi thai.
Ngoài ra, khi siêu âm bác sĩ còn căn cứ vào trọng lượng thai ước tính (EFW – Estimated Fetal Weight) theo tuổi thai để chẩn đoán, bao gồm:
- Nếu EFW < bách phân vị thứ 10: nghi ngờ thai nhỏ.
- Nếu < bách phân vị thứ 3 hoặc kết hợp với Doppler bất thường: chẩn đoán thai chậm tăng trưởng.
Siêu âm Doppler là phương pháp đánh giá huyết động học và tình trạng trao đổi máu-oxy giữa mẹ và thai nhi. Siêu âm Doppler được coi là tiêu chuẩn chẩn đoán thai chậm tăng trưởng, bao gồm:
- Động mạch rốn (Umbilical Artery - UA): Phát hiện tăng chỉ số trở kháng (RI, S/D), mất hoặc đảo ngược dòng chảy cuối tâm trương (AEDF/REDF) cảnh báo nguy cơ suy thai cao.
- Động mạch não giữa (Middle Cerebral Artery - MCA):Giảm trở kháng dẫn tới hiện tượng ưu tiên máu lên não (brain-sparing effect).
- Chỉ số CPR (Cerebroplacental Ratio = MCA/UA): Nếu CPR <1: giảm tưới máu bánh rau, nguy cơ suy thai.
- Tĩnh mạch ống Arantius (Ductus Venosus - DV): Đánh giá giai đoạn muộn khi nghi ngờ suy thai, dòng chảy đảo ngược sóng a là chỉ định sinh cấp cứu.
Thông qua các chỉ số siêu âm, bác sĩ sẽ đánh giá thai chậm tăng trưởng
Thai chậm tăng trưởng trong tử cung có nguy hiểm không?
Đây là một tình trạng rất nguy hiểm nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời. Tình trạng này có thể gây ra hàng loạt biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng không chỉ đến giai đoạn mang thai mà còn cả sức khỏe lâu dài của trẻ.
Những nguy cơ phổ biến bao gồm suy thai, sinh non, thậm chí thai chết lưu nếu tình trạng IUGR kéo dài mà không được xử lý. Sau khi sinh, trẻ bị ảnh hưởng bởi thai chậm tăng trưởng trong tử cung có thể đối mặt với các vấn đề về hô hấp, hạ đường huyết, nhiễm trùng sơ sinh và các di chứng thần kinh lâu dài.
Ngoài ra, trẻ sinh ra từ thai chậm tăng trưởng có nguy cơ bị còi cọc, kém phát triển trí tuệ và thể chất. Khi trưởng thành, những trẻ này có thể phải đối mặt với các bệnh mãn tính như tim mạch và đái tháo đường.
Thai phát triển chậm trong tử cung là một tình trạng nghiêm trọng, cần được phát hiện và điều trị sớm
Tìm hiểu thêm:
- Mẹ Bầu Cần Lưu Ý Gì Khi Thấy Biểu Hiện Thai Nhi Bị Thalassemia?
- Hội Chứng Edwards Là Gì? Nguyên Nhân, Biểu Hiện Và Phương Pháp Phòng Ngừa
Cách xử trí thai chậm tăng trưởng trong tử cung
Không ít mẹ bầu thắc mắc, khi thai chậm tăng trưởng phải làm sao?. Đối với thai tăng trưởng chậm trong tử cung (IUGR), bác sĩ chuyên khoa tư vấn bạn nên:
1. Theo dõi sát sao tình trạng thai nhi
Bạn sẽ được hẹn khám định kỳ ngắn hơn, kết hợp với siêu âm Doppler động mạch rốn, động mạch não giữa, động mạch tử cung để đánh giá huyết động thai. Đồng thời, thực hiện đo tim thai không xâm lấn (NST) hoặc monitoring sản khoa để theo dõi nhịp tim và phản ứng của thai.
Hình ảnh siêu âm doppler đánh giá thai chậm tăng trưởng
2. Theo dõi chỉ số sinh trưởng
Các chỉ số sinh học như chu vi vòng đầu (HC), chu vi vòng bụng (AC), chiều dài xương đùi (FL) và đường kính lưỡng đỉnh (BPD) sẽ được theo dõi liên tục để đánh giá tốc độ phát triển của thai. Sự kết hợp của các chỉ số này giúp bác sĩ phân biệt giữa thai nhỏ do yếu tố sinh lý và thai thực sự chậm tăng trưởng do bệnh lý.
3. Duy trì chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý
Hiện nay chưa có bằng chứng rõ ràng rằng bổ sung dinh dưỡng sẽ giúp thai phát triển tốt hơn trong trường hợp thai chậm tăng trưởng bệnh lý. Tuy nhiên, duy trì chế độ ăn giàu dưỡng chất, nhiều đạm, sắt, vitamin và nghỉ ngơi hợp lý vẫn giúp cải thiện sức khỏe tổng thể của mẹ, gián tiếp hỗ trợ thai nhi.
Dinh dưỡng và nghỉ ngơi đúng cách đóng vai trò quan trọng trong thai kỳ
4. Cân nhắc thời điểm chấm dứt thai kỳ
Nếu các chỉ số Doppler cho thấy tình trạng huyết động không còn đảm bảo hoặc có dấu hiệu nguy hiểm cho thai như tim thai bất thường, thiểu ối nặng, thì bác sĩ sẽ chỉ định chấm dứt thai kỳ sớm để tránh thai chết lưu. Quyết định này sẽ được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên tuổi thai, phân độ IUGR và khả năng chăm sóc sơ sinh tại cơ sở y tế.
Việc sinh tại bệnh viện có trung tâm hồi sức sơ sinh là rất quan trọng. Những thai nhi IUGR có nguy cơ cao bị suy hô hấp, hạ đường huyết hoặc các rối loạn chuyển hóa sau sinh, nên cần được theo dõi và chăm sóc đặc biệt.
Mẹ nên lựa chọn thời điểm sinh đúng đắn theo tư vấn của bác sĩ chuyên khoa
Mẹ bầu nên làm gì khi thai nhi chậm tăng trưởng?
Khi phát hiện thai chậm phát triển trong tử cung, mẹ bầu cần thực hiện các biện pháp chăm sóc và theo dõi cẩn thận để đảm bảo thai nhi phát triển tốt hơn và giảm thiểu nguy cơ biến chứng. Điển hình như:
- Khám thai định kỳ là cách tốt nhất để bác sĩ theo dõi sự phát triển của thai nhi, siêu âm và kiểm tra Doppler để kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường.
- Chú ý theo dõi thai máy – các cử động của thai – để nhận biết sự thay đổi bất thường. Nếu thai máy ít hoặc không đều, cần đi khám ngay.
- Bạn nên bổ sung các thực phẩm giàu protein, vitamin và khoáng chất, đồng thời tránh kiêng khem quá mức, vì điều này có thể làm giảm khả năng cung cấp dưỡng chất cho thai.
- Hãy thư giãn, tránh căng thẳng và ngủ đủ từ 7 - 8 tiếng mỗi ngày để cơ thể được nghỉ ngơi và hồi phục.
- Những thói quen như hút thuốc lá, uống rượu hoặc sử dụng chất kích thích là nguyên nhân gây hại trực tiếp đến thai nhi và có thể làm nặng thêm tình trạng thai chậm tăng trưởng trong tử cung. Bạn cần từ bỏ ngay để tránh ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
Mẹ bầu cần thăm khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ chuyên khoa
Kết luận
Thai chậm tăng trưởng trong tử cung có thể cảnh báo nguy hiểm. Việc thăm khám và can thiệp sớm chính là chìa khóa để bảo vệ sự phát triển toàn diện của bé ngay từ trong bụng mẹ. Trung tâm Y học bào thai – Bệnh viện Đại học Phenikaa là địa chỉ uy tín quy tụ đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, được đào tạo bài bản trong và ngoài nước, cùng hệ thống trang thiết bị hiện đại đạt chuẩn quốc tế. Trung tâm chuyên sâu trong lĩnh vực chẩn đoán các bất thường và thực hiện can thiệp bào thai, điều trị giúp thai nhi khỏe mạnh.
Hãy đến ngay Trung tâm Y học bào thai – Bệnh viện Đại học Phenikaa để được đội ngũ chuyên gia hàng đầu tư vấn và hỗ trợ kịp thời. Liên hệ hotline 1900 886648 để đặt lịch hoặc nhận tư vấn trực tiếp từ chuyên gia.
